یکی از هدفهای بعثت انبیاءقسط وعدالت اجتماعی است که برای ایجاد آن مأموریت دارند تا در دعاوی ٬اختلافات٬درگیریها وبرخوردهای حقوقی که لازﻤﮥ زندگی اجتماعی مردم است دخالت وداوری نمایند ودرجامعه نظم وعدالت وصلح وامنیت اجتماعی را برقرار سازند.

پیامبر عظیم الشأن اسلام در طول بیست وسه سال رسا لت پر ثمر خود حقائق قرآن وعمل به آن را به مردم تعلیم داد وﭙس از او علی «ع»که بیشتر از همه سرچشمه فیض وکمال ودریای بی ساحل علم بود به جانشینی انتخاب شد وﺴﭘس یازده فرزند اوبه دستورخدا واعلام پیامبر به رهبری امت انتخاب شد ند. وقرآن کریم به حکم آیه شریفه «اطیعو الله واطیعو الرسول واولی الامر منکم »پیروی از امام معصوم را واجب شمرده است واز آنجائیکه اسلام نمی تواند بدون رهبر باشد ائمه معصومین بعد ازخود مردم را به فقیه جامع الشرایط ارجاع داده واورا درهرعصری بعنوان نائب خود ورهبرمسلمین معرفی کرده اند .فقیهان الجامع الشرایط در بازگو کردن احکام الهی وفراهم کردن زمینه اجرای احکام وقوانین اسلام وحفظ دین ازدستبرد متجاوزان از متخصصین افراد می باشند .اطاعت وﭙیروی از فقیه جامع الشرایط به حکم قرآن وروایا ت از بزرگترین واجبات الهی وپیروی از او ،پیروی از امام عصروپیروی از امام عصر ، پیروی از پیامبرو پیروی از پیامبر،پیروی از خداست .

از طرف دیگر دشمنان اسلام پیوسته می کوشیدند که مانع این مهم شوند ونگذاشتند قوانین اسلام بدست فقیهان جامع الشرائط جامعه عمل ﺑﭘوشد .در نتیجه این امر مطلوب هیچگاه برای جامعه اسلامی میسر نگشت ولی باپیروزی انقلاب اسلامی در ایران این افتخار بزرگ نصیب امام خمینی قدس الله سره شریف گردید . امام خمینی با ایجاد یک انقلاب عظیم وبا تفکری جدید توانستند در تمام زمینه ها راهگشای ایجاد یک حکومت اسلامی گردند .

یکی ازمهمترین ابعاد قانونی مکتب اسلام قانون قضا هست که برای حل مشکلات سیاسی ، اجتماعی ، خانوادگی ، مالی واختلافات بین مردم وضع شده است واجرای آن باید منطبق با نیازهای زمانی ومکانی باشد وامام خمینی تاکید زیادی در تحول آن داشتند وبا رهنمودهای خود خطوط کلی آن را برای جامعه اسلامی ترسیم نمودند امام خمینی نسبت به اهمیت وجایگاه قضاء معتقدند که قضاوت یکی از مسائلی است که دررأس همه مسائل قرار دارد و مسئولیت آن بسیار سنگین است قبول مسئولیت این وظیفه خطیر ودر عین حال پرخطربعهده هر کسی نیست بلکه بر حسب اسلام حق فقیهان وعلما ی آگاه به احکام اسلام است واین وظیفه ای است که اسلام بر دوش علما گذاشته است وچنانچه از آن تخطی کنند مسئول خواهند بود در اسلام با بودن فقیه کسی حق جعل قانون ندارد وبهمین خاطر دژمان حاضر فقها ی شورای نگهبان در مجلس شورای اسلامی حضور دارند تا از تصویب قوانین خلاف شرع جلوگیری نمایند .

یکی از مهمترین ابعاد قضاوت در اسلام عبادی بودن آنست ، قضاوت خدمت به خداست بنابراین قاضی قبل از آن که وظیفه اجتماعی خود را انجام دهد به عبادت مشغول است .

مسئله قضا ء واحترام به قضات واطاعت از احکام صادره آنها امری است که مورد اهتمام اسلام است ، در اسلام قضاوت بالاترین مسئولیت است وهمانطوری که خطر آن زیاد است اجر وفضل آن زیاد است.

مجازاتها در اسلام بگونه ایست که نسبت به مجرمین که در شرایط مشابه مرتکب جرم می شوند بطور مساوی اعلام می گردد (اصل متساوی مجازاتها )ولذا رهبر مسلمین در صورت تخلف مانند سایرین محاکمه ومجازات می شود . در اسلام مجازاتها بحسب امر ونهی شارع تعیین شده است وهیچکس حق ندارد غیر آز آنچه شارع اجازه فرموده است ، دیگری را مجازات کند (اصل قانونی بودن مجازاتها )از طرفی هرکس مسئول اعمال وافعال خویش است ومجازات تنها نسبت به کسی اعمال می گردد که جرمی را مرتکب شده است (اصل شخصی بودن مجازات)

از دیدگاه امام خمینی :هدف اسلام از کیفر ، انتقامجوئی نیست بلکه به حکم قرآن «ولکم فی القصاص حیاه»قوانین الهی تضمین کننده بقای انسانهاست وبقائی که قسط و عدالت و امنیت و آرامش سایبان آنست . در اجرای مجازات حیات وزندگی نهفته است هدف کیفر در اسلام اصلاح فرد وجامعه است ،مجازاتی که اجرا می گردد هم جنبه پیشگیری خصوصی و هم جنبه پیشگیری عمومی . صدور الهی برای حفظ حقوق بشر وضع شده است . اجرای احکام الهی برای تربیت جانی ورساندن او به سعادت دخالت کامل دارد . تنها اگر یکسال به قانون اسلام عمل شود تخم بیدادگری ها ، دزدیدیها وجنایات خانمانسوز از کشور برچیده می شود .

امام خمینی در مورد دارسی اسلام می فرمایند :اسلام برای احقاق حقوق وحل وفصل دعاوی تعین کرده بسیار ساده ،عملی وسریع است وتنها در مورد قضاوت چندین هزار ماده قانونی وجود دارد که با بهترین روش و آسانترین ترتیب کار قضاوت را انجام می دهد در اسلام شرایطی برای قاضی وشاهد قرارداده ودر جریان محاکمه مسائلی را مراعات نموده است که اگراین شرائط مراعات شود محاکمه به اسرع وقت وبه بهترین وجه به پایان می پذیرد (۱).

رعایت موازین شرعی یکی از اصولی است که قاضی چه در صدور وچه دراجرای حکم باید بدان توجه داشته باشد .برخوردها با مجرمین باید اسلامی باشد .تنها مجازاتی را که اسلام برای مجرمین تعیین نموده باید اجرا کرد وهیچکس حق ندارد از آن تعدی نماید حتی شخصی را که برای اجرای حکم اعدام می برند هیچکس حق اهانت نسبت به او ندارد اجرای مجازاتها باید بطریقی که خدا فرموده است انجام ﭘذیرد حتی نسبت به زندانیان ومجرمین گروههای فاسد نباید با خشونت غیر اسلامی عمل نمود ومجرمین باید از عطوفت مأموران تا ﭘای دار برخوردار شوند.

در اسلام قاضی علاوه بر شرایط مقرر نباید تحت تاثیر احساسات وعوارض نفسانی ومسائل سیاسی گردد در اسلام قضاوت حاکم بر سیاست است وقاضی نباید تحت تاثیر جو سازی بی مورد از اجرای احکام الهی سرﭘیچی نماید در اسلام قاضی مستقل است وباید بدون ملاحظه از مقامی احکام اسلام را جاری کند .مجازاتهائی که در اسلام تعیین شده بسیار عادلانه است واجرای آنها نیز باید عادلانه باشد مجازات حبس در اسلام محدود است وتنها نسبت به بعضی جرائم اعمال می گردد با این حال زندان باید محل تربیت مجرمین باشد وشخص مجرم باید بر اساس بر نامه های تعییین شده اسلامی در زندان تربیت شود . هرگونه بیماری،گرسنگی وشکنجه مجرمین در اسلام ممنوع است ومجرم را باید به عنوان یک انسان به او نگاه کرد ووسائل بازگشت او را به جامعه فراهم نمود . از دیدگاه امام خمینی ، مجرمینی که اصلاح شده اند باید از طریق عفو به جامعه باز گردند عفو وتخفیف مجازات مشروط است به اینکه مجرم مجددا مرتکب اعمال سابق نگردد آنچه مهم است اینست که مجرم باید در اجرای مجازات ، طعم عدالت را چشیده باشد . همانطوریکه علی «ع» دست سارقی را قطع نمود وﺴﭘس همان سارق یکی از ﭘیروان صدیق آن حضرت شد .

امام خمینی در رد سخنان بیهوده مدافعین حقوق بشری می فرماید : این هایی که می گویند احکام اسلام خشونت دارد این ها اصلا معنی حقوق بشر را نمی فهمند اینها اصلا احکام اسلام وفلسفه آن را درک نکرده اند ، انسان فاسد در جامعه بمنزله غده سرطانی است که در بدن یک فرد قرار دارد وطبیب برای حفظ او ناچار است که این غده سرطانی را ازبدن او بیرون بیاورد . در آوردن غده سرطانی ازجامعه ، رحمت است برای جامعه وخشونت نیست چرا فریاد می زنند که این طبیب خشن است ؟

از بین بردن مجرمین خطر ناک برای جامعه رحمت است واین طبیبی است که با رحمت رفتار می کند همان شارعی که راضی نیست به حیوانی ظلم شود امر میکند که مجا زاتها باید اجرا شوند . همانهایی که ادعای حقوق بشرمی کنند اینها کسانی هستند که دارند حقوق بشر را ﭘایمال می کنند . مدافعین حقوق بشر دست نشانده ابر قدرتها هستند ودر طول حکومتشان هزاران نفر را بی گناه به هلاکت رسانده اند. آن وقت به بهانه دفاع از حقوق بشر با حقوق بشر مخالفت می ورزند (۲). اینک حاکمیت قوانین الهی بر رهبری ﭘیامبر گونه امام راحل وکوشش بی دریغ علمای مبارزبارورگشته وبه مسئولین قضائی امکان داده که احکام الهی را ﭘیاده نمایند .باشد که بوظیفه اسلامی که بر عهده مان است بنحو احسن عمل نمائیم .

علی اصغر اعظمی

قاضی دادگستری ومدرس دانشگاه

منابع :

(۱) قضاوقضاوت دراندیشه امام خمینی ص۱۶۰

(۲) همان ص